جاذبه فوق العاده قرآن
خداوند متعال در آیه 21 سوره حشر مى فرماید:
لَوْ اَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَل لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللّهِ وَتِلْکَ الاَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ
اگر این قرآن را بر کوهى نازل مى کردیم، مى دیدى که در برابر آن خاشع مى شود و از خوف خدا مى شکافد! اینها مثال هایى است که براى مردم مى زنیم، شاید در آن بیندیشند.
دورنماى بحث
این مثل پیرامون جاذبه فوق العاده قرآن مجید سخن مى گوید، خداوند متعال در این آیه شریفه، نفوذ معنوى قرآن را در انسان بر خشوع و خضوع کوه ها در برابر قرآن تشبیه کرده است که اگر قرآن بر کوه ها نازل مى شد، کوه در برابر قرآن خاشع گشته و از خوف خدا مى شکافت. سپس هدف از امثال القرآن را تعقّل و تفکّر در آیات الهى بیان مى کند.
جاذبه شگفت انگیز قرآن
زندگى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)نشانگر آن است که دشمنان اسلام از جاذبه قوىّ قرآن مجید مى هراسیدند. قرآن مجید هراس آنان را در آیه شریفه 26 سوره فصّلت چنین بیان مى کند:
وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لا تَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَاَلْغَوْ فیهِ لَعَلّکُمْ تَغْلِبُونَ
کافران گفتند: گوش به این قرآن ندهید و به هنگام تلاوت آن جنجال کنید، شاید پیروز شوید!
آرى! آنان آن قدر از جاذبه قرآن مى ترسیدند که هنگام تلاوت آیات حق توسّط پیامبر(صلى الله علیه وآله) شروع به هیاهو و جنجال مى کردند تا صداى زیباى تلاوت قرآن پیامبر(صلى الله علیه وآله)به گوش مردم نرسد. اوج هراس کفّار و مشرکان از این مسأله، که نشانه جاذبه شگفت انگیز قرآن مجید است، آنجا بود که به کسانى که قصد تشرّف به مسجدالحرام و زیارت بیت اللّه الحرام را داشتند، مى گفتند: در داخل مسجد پنبه اى در گوش هاى خود فرو کنید تا صداى پیامبراسلام(صلى الله علیه وآله)را نشنوید؛ مبادا مسحور شوید!(1)
متأسّفانه امروز هم این شیوه جلوگیرى از رسیدن صداى حق به مردم، به روش هاى مدرن انجام مى شود!
برخى از اتّهام ها و بر چسب ها و تهمت هایى که مشرکان به حضرت رسول(صلى الله علیه وآله)نسبت مى دادند نیز نشانگر همین معنى است. یکى از این اتّهامات، نسبت سحر و جادوگرى است؛ در آیه دوم سوره یونس مى خوانیم:
قالَ الکْافِرُونَ اِنَّ هذ لَساحِرٌ مُبینٌ
کافران گفتند: این مرد (حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه وآله)) ساحر (و جادوگرى) آشکار است.
شرح و تفسیر
لَوْ اَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنِ عَلى جَبَل لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللّهِ
اگر این قرآن را بر کوه ها نازل مى کردیم، کوه ها در مقابل جاذبه قوى قرآن سر تعظیم فرود مى آوردند و از خشیت و ترس خداوند متلاشى مى شدند!
آرى! اگر قرآن بر کوهها نازل مى شد، کوهها را متلاشى مى کرد امّا این انسان ناآگاه که از دولب مبارک پیامبر(صلى الله علیه وآله)تلاوت قرآن را مى شنود، و به آواى روحبخش وحى الهى نه یک بار و دو بار، بلکه بیست و سه سال گوش مى کند؛ ولى در قلب سخت تر از سنگ او اثر نمى کند!
در تفسیر این آیه شریفه، دو نظریّه وجود دارد:
1 ـ نخست این که اگر کوه ها عقل و هوش داشتند و قابلیّت درک و فهم مى داشتند آنگاه قرآن را بر آنها نازل مى کردیم، در مقابل قرآن خاشع مى شدند؛ بنابراین، آیه مذکور یک قضیّه شرطیّه براى تنبّه و بیدارى انسان است، مبنى بر این که تو که عقل و هوش دارى، چرا در مقابل قرآن سر تعظیم فرود نمى آورى!(2)
2 ـ دیگر این که آیه شریفه قضیّه شرطیّه نیست بلکه یک حقیقت است؛ زیرا تمام موجودات عالم (هر موجودى به تناسب ظرفیّت خویش) درک و احساس دارد.(3) این معنى در آیات متعدّدى از قرآن مجید، از جمله آیه اوّل سوره تغابن، آمده است؛ خداوند در این آیه شریفه مى فرماید:
یُسَبِّحُ لِلّهِ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الاَرْضِ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.
آنچه در آسمان ها و زمین است، براى خدا تسبیح مى گویند؛ مالکیّت و حکومت از آن اوست و ستایش از آنِ او و او بر همه چیز تواناست!
اگر موجودات، عقل و درک متناسب خودشان نداشته باشند که تسبیح خدا معنى ندارد. به قول شاعر:
ما سمیعیم و بصیر و باهُشیم
با شما نامحرمان ما خامُشیم
پس آنها درک و شعور دارند و تسبیح و تقدیس مى کنند؛ ولى ما تسبیح آنها را نمى فهمیم، به این جهت کسانى که حالت شهود عالم باطن را دارند، صداى زمزمه موجودات را مى فهمند!
طبق تفسیر اوّل، آیه، جزء امثال القرآن محسوب مى شود؛ ولى طبق تفسیر دوم، مثل به معناى توصیف است و از محلّ بحث خارج است.
آیه 31 سوره رعد، که در مورد تأثیر عجیب قرآن مجید است، شاهد بر تفسیر اوّل است. خداوند متعال در این آیه شریفه مى فرماید:
وَلَوْ اَنَّ قُرْآناً سُیِّرَتْ بِهِ الْجِبالُ اَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الاَرْضُ اَوْ کُلِّمَ بِه الْمَوْتى بَلِ لِلّهِ الاَمْرُ جَمیعاً.
اگر به وسیله قرآن، کوه ها به حرکت در آیند یا زمین ها قطعه قطعه شوند یا به وسیله آن با مردگان سخن گفته شود، (بازهم ایمان نخواهند آورد) ولى همه کارها در اختیار خداست.
در مورد شأن نزول این آیه، بعضى از مفسّران بزرگ گفته اند که در پاسخ جمعى از مشرکان مکّه نازل شده است که در پشت خانه کعبه نشسته بودند و به دنبال پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) فرستادند، پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) (به امید هدایت آنها) نزد آنها آمد؛ عرض کردند: اگر دوست دارى از تو پیروى کنیم این کوههاى مکّه را به وسیله قرآنت عقب بران تا کمى این زمین تنگ و محدود ما گسترش یابد! و زمین را بشکاف و چشمه ها و نهرهائى در اینجا پدید آور تا درختان غرس کنیم و زراعت نمائیم! تو به گمان خود کمتر از داوود نیستى که خداوند کوهها را براى او مسخّر کرده بود که با او همصدا شده، تسبیح خدا مى گفتند؛(4) یا این که باد را مسخّر ما گردان که بر آن سوار شویم و به شام رویم و مشکلات خود را حل کنیم و مایحتاج را تهیه نمائیم و همان روز بازگردیم ـ همان گونه که مسخّر سلیمان بود؛ تو به گمان خود از سلیمان کمتر نیستى! و نیز جدّت «قصى» (جدّ طایفه قریش) یا هر کس دیگر از مردگان ما را مى خواهى زنده کن تا از او سؤال کنیم آیا آنچه تو مى گوئى حق است یا باطل زیرا عیسى(علیه السلام)مردگان را زنده مى کرد و تو کمتر از عیسى نیستى!
در این هنگام این آیه نازل شد و به آنها گوشزد کرد که همه آنچه را مى گوئید از سر لجاجت است نه براى ایمان آوردن، وگرنه معجزه کافى براى ایمان آوردن ارائه شده است!(5)
پیام آیه
هیبت و عظمت قرآن
هیبت و عظمت قرآن آن گونه است که، طبق آیه بالا، اگر بر کوهها نازل مى شد آنها را تکان مى داد و از هم مى شکافت، حال چگونه است حال کسانى که قرآن پیوسته بر آنها خوانده مى شود و کمترین تغییرى در روح و جان آنها پیدا نمى شود، قلب آنها به راستى از سنگ خارا سخت تر است!
پروردگارا! روز به روز ما را با قرآن آشناتر بگردان و آیه آیه آن را سبب فزونى ایمانمان قرارده!
پی نوشتها
1 . داستانهاى جالبى در این زمینه وجود دارد که به برخى از آنها در جلد اوّل این کتاب اشاره شد .
2 و 3 . مجمع البیان، جلد 9، صفحه 266 .
4 . این مطلب در آیه 79 سوره انبیا آمده است؛ در این آیه مى خوانیم: «وَسَخَّرْنا مَعَ داوُدَالْجِبالَ یُسَبِّحْنَ وَالطَّیْرَ وَ کُنّا فاعِلینَ؛ کوهها و پرندگان را با داوود مسخر ساختیم، که (همراهِ او) تسبیح (خدا) مى گفتند، و ما این کار را انجام دادیم.» ـ مطلب فوق در آیه 18 و 19 سوره «ص» نیز آمده است.
5 . تفسیر نمونه، جلد 10، صفحه 220 .
